បញ្ជីឯកសារពាក់ព័ន្ធខេត្តក្រចេះ រួមមានដួចខាងក្រោម
- តំបន់ព្រំដែនខេត្តក្រចេះ
- តំបន់រដ្ឋបាលដែនដី ខេត្តក្រចេះ
- បញ្ជីវត្តអារាម ខេត្តក្រចេះ
- លទ្ធផលបោះឆ្នោត លទ្ធផលបោះឆ្នោត ខេត្តក្រចេះ
- តំបន់ទេសចរណ៍ខេត្ត ក្រចេះ
ប្រជាពលរដ្ឋប្រមាណ ៣០ នាក់ត្រូវបានចាប់ខ្លួន និងមួយចំនួនទៀត បានរត់ភៀសខ្លួន។ នៅរសៀលថ្ងៃទី១៦ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០១២ អ្នកនាំពាក្យក្រសួងមហាផ្ទៃបានចេញសេចក្ដីថ្លែងការណ៍ ដើម្បីការពារចំពោះសកម្មភាពរបស់សមត្ថកិច្ចចម្រុះរដ្ឋាភិបាល ដែលបានបង្ក្រាបលើប្រជាពលរដ្ឋ ក្រោមហេតុផលថា ក្រុមប្រជាពលរដ្ឋចង់បង្កើតតំបន់អបគមន៍។
ផែនទី តំបន់រដ្ឋបាល ខេត្ត ក្រចេះ
ផែនទី ខេត្ត ឡុង អាន
ផែនទីរដ្ឋបាល ខេត្ត Bình Phước ប៊ិញ ហ្វុក ប្រទេស វៀតណាម
ផែនទីរបាយជនជាតិ ឆ្លូង ជូ ឡុង
ផែនទីរបាយជនជាតិ ឆ្លូង ជូ ឡុង
តាមឯកសារប្រវត្តិសាស្រ្ត រដ្ឋប្រហារ ការបះបះបោរ សង្រ្គាមបំបែកទឹកដី ច្រើនចេញមកពី ស្តេច រាមាជើងព្រៃ ឬ ខេត្តជើងព្រៃ ដែលមាន រដ្ឋបុរីចិន Chineses City State មួយឈ្មោះថា ឆ្លូង Cho Lon or Chou Long ដូចមានក្នុងផែនទី ។ សម្តេច ចក្រី ញឹក ជូរឡុង ត្រូវបានគែដឹងថា ជាជនជាតិចិន កាត់ខ្មែរ ចំណែក បញ្ជីឈ្មោះ អ្នកធ្វើរដ្ឋប្រហារនៅ ឆ្នាំ ១៩៧០ ក៍ មានឈ្មោះ ញឹកជូរឡុងនេះដែរ។
យោងតាមការវិភាគ ប្រវត្តិសាស្រ្ត ភូមិសាស្រ្ត និង ជនជាតិវិទ្យា ឃើញថា ក្រចេះ សរសេរជា ភាសាបារាំង Kratie, Kratieh, Kracheh, ដែលមិន ស៊ីសង្វាក់គ្នាទាល់តែសោះ បើទោះជាខ្ញុំជាអ្នកបកប្រែភាសាបារាំង នៅតែមិនយល់ថា ហេតុអ្វីសរសេរបែបនេះ Kratie មិនសរសេរបែបនេះ Kraches? បន្ទាប់ពីការវិភាគ ឃើញថា ក្រចេះ គឺជា នគរតូចមួយរបស់ ជនជាតិដើមភាគតិច ក្រចេះ តែនគរនេះ ឬ ហៅថា ជាកុលសម្ព័ន្ធដែលពេលខ្លះនៅក្រោម ខ្មែរ ពេលខ្លះនៅក្រោម ចាមបាសាក់ (ចម្បា សាក់) ពេលខ្លះនៅក្រោមសៀម ពេលខ្លះនៅក្រោមបារាំង។ ស្តេចខ្មែរ បានបញ្ជូនទ័ពទៅរៀបចំរដ្ឋបាលដែនដីម្តុំនេះឡើងវិញ ដោយមានជំនួយពី នគរបាលបានរាំង ២ នាក់ មានកំាភ្លើង ២ ដើម តទល់ជាមួយ យោធាសៀម មួយកងធំ ដែលមានដំរី និង សេះ ! ។
ផែនទី ជនជាតិ នៅ ខេត្ត ក្រចេះ
ដើម្បីជាការ បន្លែម ខ្ញុំសូមទាញរឿងមួយទៀត គឺខេត្ត ស្ទឹងត្រែង ដែលតាមពិតគឺជា នគរ ស្ទៀង ឬ ហៅថា ស្ទឹងស្ទៀង ការសរសេរច្រឡំថា Steung Treng ¿Steung Steung រឿងឈ្មោះភូមិសាស្រ្ត ប្រវត្តិសាស្រ្ត និងជនជាតិ នេះកាន់តែច្បាស់ ពេលមានចលនាបេះបោរកាន់កាប់ដី នៅក្រចេះ ឆ្នាំ ២០១២ ដោយបក្សពួកក្រុមប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាល និងមានការប្រើទ័ពជាង ១០០០ នាក់ដើម្បីបង្រ្កាប។ លុះឆ្នាំ ២០១៣ មានការចុះហត្ថលេខាប្រគល់ខេត្ត ៤ រួមទាំងក្រចេះផង ទៅឲ្យជនជាតិ ភាគតិច ម៉ុងតាញ៉ា/ កុក ស រប !..ជនជាតិប្រទេសសៀម, ជនជាតិនៅប្រទេសលាវ, ជនជាតិនៅប្រទេសវៀតណាម,ជនជាតិនៅ ប្រទេសកម្ពុជា។ ជនជាតិដើមភាគតិចនៅកម្ពុជារួ មាន៖,កួយ,កូឡា,ទំពួន,ចារ៉ាយ, ព្នង, គ្រឹង, ព្រៅ, ស្ទៀង, សំរែ, ជង, កាចក់, កាវេត, ក្រោល, ព័រ, ល្មុំា, សួយ, ស្អូច, រដែ, ល្អិន, ខា, បាណា តាមន័យនេះ កាចក់ គឺអំបូរធំ ដែលមាន ជនជាតិក្រចេះនៅក្នុងអំបូរកាចក់នេះ ហើយកាចក់ គឺជា ក្រចេះ។ កាចក់ ជារដ្ឋមួយ នៅក្រោម អណាចក្រភ្នង/ពនង Kingdom of P'nong ខ្លះហៅថា រដ្ឋ ម៉ុង ដែលរដ្ឋព្នងនេះ ស្ថិតក្រោមអំណាច នគរចម្បារ។
ចំនូយមួយទៀត គឺ ខ្មែរ ក ឆែប/ ខ្មែរ ក ឆេះ Khmer Kcheh/ Khmer Kheh ត្រូវបានគេសរសេរថា រស់នៅ ភាគខាងជើងនៃប្រទេសកម្ពុជាទៅវិញ គឺម្តុំ ស្រុក ឆែប ក្នុងខេត្តព្រះវិហារ ម្លូវព្រៃ ទន្លេរពៅ ចំណុចនេះដូចគ្នាជាមួយនឹង ប្រវត្តិសាស្រ្តដែលចែងថា ប្រទេស លាវដឹកជញ្ជូនប្រជាជនរស់នៅតាមទឹកដីដែលគេច្បាំង បាន លុះពេល លាវចាញ់សង្រ្គាម បែជាជនជាតិ លាវ ក្លាយជាជនជាតិភាគតិច នៅសៀម និង នៅកម្ពុជា។ មួយទៀត មានភស្តុតាងថា ប្រទេស សៀម ដឹកជញ្ជូន ជនជាតិ កួយមករស់នៅជាមួយជនជាតិខ្មែរ ដើម្បីឲ្យ បារាំង អាមេរិក មើលទៅឃើញថា ទឹកដីនោះមិនមែនជាទឹកដីខ្មែរ ព្រោះជនជាតិខ្មែរ និយាយភាសាខ្មែរតិចជាង!។ ដូច្នេះផែនទី ខេត្រ ក្រចេះ មានទាំងពីឆ្នាំ ១៨០០ ជាង មិនអាចសរសេរខុសច្រើនពេកទេ អំពី ឈ្មោះទីតាំងភូមិសាស្រ្ត៕
ខេត្ត ក្រចេះ លទ្ធផលបោះឆ្នោតជាតិ ឆ្នាំ ២០២៣
ខេត្ត ក្រចេះ លទ្ធផលបោះឆ្នោត ឃុំសង្កាត់ ឆ្នាំ ២០១៨
ខេត្ត ក្រចេះ
ខេត្តក្រចេះ គឺជាខេត្តមួយក្នុងចំណោមរាជធានី ខេត្តសរុប២៥ ដែលមាន ព្រំប្រទល់ ខាងលិចទល់នឹងខេត្តកំពង់ចាម និងខេត្តកំពង់ធំ ខាងកើតទល់នឹងខេត្តមណ្ឌលគិរី និង ប្រទេសវៀតណាម ខាងជើងទល់នឹងខេត្តស្ទឹងត្រែង ខាងត្បូងទល់នឹងខេត្តត្បូងឃ្មុំ។ខេត្ដមានផ្ទៃដីធម្មជាតិសរុប១១.០៩៤គម២ ចែកចេញជាក្រុង១ ស្រុក៥ មាន៤២ឃុំ ៥ សង្កាត់ ស្មើនឹង២៥៨ភូមិ ដែលមានប្រជាពលរដ្ឋរស់នៅ ៨៨.៦២២គ្រួសារ ស្មើនឹង៤០៥.៦៧៦នាក់ ស្រី២០៣.៩៦០នាក់។ អាយុ១៨ឆ្នាំឡើង ចំនួន២០៥.៣៨២នាក់ ដោយ ប្រជាពលរដ្ឋជាកសិករគិតជាភាគរយ ចំនួន៨១,៥%,ជាពាណិជ្ជករ ចំនួន៥,៧%, អាជីវ ករ ចំនួន០,៧%,កម្មករ ចំនួន៤,០%,សិប្បករ ចំនួន០,៥%,អ្នកចិញ្ចឹមសត្វ ចំនួន២,១% និងប្រជានេសាទ ចំនួន១,៦% ដង់ស៊ីតេ មធ្យម ៣៣នាក់ ក្នុង១គម២ ក្នុងខេត្ដមានជនជាតិដើមភាគតិច ចំនួន ០៧ ជនជាតិរស់នៅ។ (យោងទិន្នន័យ របាយការណ៍ប្រចាំ ឆ្នាំ២០១៨ ស្តីពីការអនុវត្តការងាររបស់រដ្ឋបាលខេត្តក្រចេះ)
១.សាវតាខេត្តក្រចេះ (តាម រដ្ឋបាលសាលាខេត្ត)
អ្នកស្រាវជ្រាវបារាំងបានបញ្ជាក់ថាមនុស្ស រស់នៅកម្ពុជាដំបូងៗមានភស្ដុតាងជាង៦០០.០០០ ឆ្នាំមុន មាននៅតំបន់ខ្ពង់រាបក្នុងតំបន់ស្រែស្បូវ រលួច ស្រែឫស្សី ..ខេត្តក្រចេះ រហូតដល់កំឡុងឆ្នាំ២៥០០ មុនគ្រិសសករាជ នៅតំបន់ស្នួល របស់ខេត្តក្រចេះ មាន ការ កសាងរដ្ឋរបស់សហគមនុស្សដំបូងៗ រស់នៅក្នុងជំរុំដីរាងមូល នៅស្ថានីយធួនស្នួល (មុខផ្សារស្នួល) កាំឡែក ប៉ាក់កាឡី ជើងឃ្លូ និងត្រពាំងល័ក្ស។ វចនានុក្រមខ្មែរបានពន្យល់ពាក្យ ក្រចេះ(ន.) ឈ្មោះខែត្រមួយនៃប្រទេសកម្ពុជា ខែត្រក្រចេះ។ ឈ្មោះម្សៅក្រអូប : ម្សៅក្រចេះ តាមវចនានុក្រមខែ្មរ របស់សមេ្តចសង្ឃរាជ ជួន-ណាត ភាគទី១ និង ភាគទី២ ត្រង់ទំព័រ៩៣០ បោះពុម្ពឆ្នា១៩៦៧ សរសេរថា “ក្រចេ” (ន.) (ពាក្យជនជាតិស្ទៀង) ក្របី កំពង់ក្រចេ កំពង់ចម្លងក្របី (ក្លាយមកជា ក្រចេះ)។
តាមការរៀបរាប់របស់ចាស់ទុំរស់នៅក្នុងតំបន់នេះ នាដើមទសវត្សឆ្នាំ១៩០០ បានឲ្យដឹងថានៅសម័យដើមខេត្តក្រចេះ មានជនជាតិដើមភាគតិច ជាច្រើនរស់នៅ ហើយមានទំនាក់ទំនងពាណិជ្ជកម្មផេ្សងៗ នៅភូមិភាគឦសាន្តទាំងមូលតាមច្រក “កំពង់ចម្លងក្របី” របស់ជនជាតិស្ទៀងឆ្លងពីក្រចេះទៅតំបន់ខាងលើ និងក្រចេះមកតំបន់ខាងក្រោម ហើយតែងតែមកផ្លាស់ប្តូរទំនិញទៅវិញទៅមកនៅ កំពង់ចម្លងនេះ(សូមកុំច្រឡំនៅជិតកែវសីមា ភ្នងសំលាប់ Gatille ១៩៣០’s ក្រោយមកក្លាយជាពាក្យ Kratie ឬ Kratié ជាពាក្យខុស ត្រឹមត្រូវគួរសរសេរ Kracheh)។ ក្នុងសៀវភៅប្រវត្តិសាស្រ្ដប្រទេសកម្ពុជា ចាប់ពីសតវត្សទី១ នៃគ្រឹស្ដសករាជរហូតមក របស់លោក អាដេម៉ា ឡឺក្លែរ អតីតរ៉េស៊ីដង់បារាំងប្រចាំប្រទេសកម្ពុជា បោះពុម្ព នៅ ទីក្រុងប៉ារីស នាឆ្នាំ១៩១៤ (ប្រែសម្រួលដោយ លោកទេព ម៉េងឃាង ហៅទីឃាយុ បោះពុម្ព នៅកម្ពុជា នាឆ្នាំ២០០៦) លើលេខយោងក្នុងទំព័រទី៣៨-៣៩ លោកបាន រៀបរាប់ ឈ្មោះ ទីក្រុងបុរាណដែលមាននៅកម្ពុជា។ ក្នុងនោះមាន ឈ្មោះ ក្រុងបុរាណ មួយនៅក្នុង ស្រុក សំបូរ ខេត្តក្រចេះ គឺទីក្រុងសម្ភុបុរៈ។ លោក អាដេម៉ា ឡឺក្លែរ បានពន្យល់ ថា៖ សម្ភុបុរៈ=ទីក្រុងរបស់អ្នកប្រាជ្ញ។ ភស្ដុតាងសិលាចារិកk.125 ដែលបានសិក្សា ដោយសាស្រ្ដាចារ្យ បណ្ឌិត វង់ សុធារ៉ា បញ្ជាក់ថា នៅខេត្តក្រចេះ មានក្រុងបុរាណមួយរបស់ ខ្មែរគឺក្រុង សម្ភុបុរៈ (នៅស្រុកសំបូរ)។
២.ឥស្សរៈជនដែលធ្លាប់ជាចៅហ្វាយ ឬអភិបាលខេត្តបាត់ដំបងក្រោយ១៩០៧
បើយោងតាមឯកសារដែលបានដកស្រង់ពីសៀវភៅរាជកិច្ចដែលតម្កល់ទុកនៅបណ្ណាល័យជាតិភ្នំពេញ ឃើញថាមានចៅហ្វាយ ឬភិបាលខេត្តជាច្រើនរូបបានដឹកនាំនៅក្នុងទឹកដីខេត្តបាត់ដំបង បន្ទាប់ពីលោកម្ចាស់ កថាថន ឈំ វិលត្រឡប់ទៅកាន់ប្រទេសថៃវិញ រួមមាន ៖
- ១. ឧកញ៉ាអភិបតីសេនា អែម អរុណ ឆ្នាំ១៩០៨ ដល់ឆ្នាំ១៩២២
- ២. លោក ជា ឆ្នាំ១៩២២ ដល់ឆ្នាំ១៩២៧
- ៣. លោក នួន ឆ្នាំ១៩២៧ ដល់ឆ្នាំ១៩៣៤
- ៤. ឧកញ៉ា ចុង ទួន ឆ្នាំ១៩៣៤ ដល់ឆ្នាំ១៩៣៩
- ៥. លោក មាស ណាល់ ឆ្នាំ១៩៣៩ ដល់ឆ្នាំ១៩៤១ (ឆ្នាំ១៩៤១-១៩៤៦ សៀមគ្រប់គ្រងម្តងទៀត)
- ៦. លោកសេនាប្រមុខ លន់ នល់ ឆ្នាំ១៩៤៦ ដល់ឆ្នាំ១៩៤៧
- ៧. លោក ស៊ីន ឈយ ឆ្នាំ១៩៤៧ ដល់ឆ្នាំ១៩៤៨
- ៨. លោកសេនាប្រមុខ លន់ នល់ ឆ្នាំ១៩៤៨ ដល់ឆ្នាំ១៩៤៩
- ៩. ឯកឧត្តម ទេព ផន ឆ្នាំ១៩៤៩ ដល់ឆ្នាំ១៩៥១
- ១០. ឯកឧត្តម ផូ ព្រឿង ឆ្នាំ១៩៥១ ដល់ឆ្នាំ១៩៥៤
- ១១. លោក ចាយ ធុល ឆ្នាំ១៩៥៤ ដល់ឆ្នាំ១៩៥៦
- ១២. ឯកឧត្តម ទេព ផន ឆ្នាំ១៩៥៦ ដល់ឆ្នាំ១៩៥៩
- ១៣. ឯកឧត្តម ទឹម ងួន ឆ្នាំ១៩៥៩ ដល់ឆ្នាំ១៩៦៦
- ១៤. លោក យ៉ែម មុនីរ័ត្ន ឆ្នាំ១៩៦៦ ដល់ឆ្នាំ១៩៦៧
- ១៥. លោក អ៊ិន តាំ ឆ្នាំ១៩៦៧ ដល់ឆ្នាំ១៩៦៨
- ១៦. ឯកឧត្តម ទឹម ងួន ខែមេសា ដល់ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៦៨
- ១៧. ឧត្តមសេនីយ៍ សេក សំអៀត ឆ្នាំ១៩៦៨ ដល់ឆ្នាំ១៩៧៤
- ១៨. ឧត្តមសេនីយ៍ទោ សារ ហោ ខែវិច្ចិកា ឆ្នាំ១៩៧៤ ដល់ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៥
- ១៩. ឧត្តមសេនីយ៍ សេក សំអៀត ខែមករា ដល់ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥
- ២០. សមមិត្ត រស់ ញឹម ហៅតាកៅ ឆ្នាំ១៩៧៥ ដល់ឆ្នាំ១៩៧៨
- ២១. សមមិត្ត ឈិត ជឿន ហៅតាម៉ុក ឬតា១៥ ឆ្នាំ១៩៧៨ ដល់ឆ្នាំ១៩៧៩
- ២២. សមមិត្ត កែវ ធី ឆ្នាំ១៩៧៩ ដល់ឆ្នាំ១៩៨០
- ២៣. សមមិត្ត ឡាយ សាម៉ុន ឆ្នាំ១៩៨០ ដល់ឆ្នាំ១៩៨២
- ២៤. សមមិត្ត ស៊ុំ សាត ឆ្នាំ១៩៨២ ដល់ឆ្នាំ១៩៨៤
- ២៥. សមមិត្ត កែ គឹមយ៉ាន ឆ្នាំ១៩៨៤ ដល់ឆ្នាំ១៩៨៦
- ២៦. សមមិត្ត សុក សារ៉ាន់ ឆ្នាំ១៩៨៧ ដល់ឆ្នាំ១៩៩១
- ២៧. សមមិត្ត អ៊ុង សាមី ឆ្នាំ១៩៩១ ដល់ឆ្នាំ១៩៩៣
- ២៨. ឯកឧត្តម អ៊ុង សាមី ឆ្នាំ១៩៩៣ ដល់ឆ្នាំ១៩៩៩
- ២៩. ឯកឧត្តម នៅ សំ ឆ្នាំ១៩៩៩ ដល់ឆ្នាំ២០០១
- ៣០. ឯកឧត្តម ប្រាជ្ញ ចន្ទ ឆ្នាំ២០០១ ដល់ឆ្នាំ២០១៤
- ៣១. ឯកឧត្តម ច័ន្ទ សុផល ឆ្នាំ២០១៤ ដល់ឆ្នាំ២០១៧
- ៣២. ឯកឧត្តម ងួន រតនៈ ថ្ងៃទី២០ ខែតុលា ឆ្នាំ២០១៧ ដល់បច្ចុប្បន្ន ។
យោងតាម Wikipedia ក្រចេះ (អ.ស.អ.: [krɑˈceh]) គឺជាខេត្តមួយក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ ក្រុងរបស់ខេត្តមានឈ្មោះថា ក្រចេះដែលជាទីរួមខេត្ត។ ក្រចេះគឺជាខេត្តតូចមួយតែគួរឲ្យចាប់ចិត្ត សិ្ថតនៅប៉ែកឦសាននៃ រាជធានី ភំ្នពេញ។ វាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹងស្ទឹងត្រែងនៅភាគខាងជើង មណ្ឌលគីរីនៅខាងកើត កំពង់ធំ និង កំពង់ចាមនៅខាងលិច ហើយត្បូងឃ្មុំ និងវៀតណាមនៅខាងត្បូង។ មានផ្លូវគមនាគមន៍តភ្ជាប់ ៣ខែ្ស គឺផ្លូវជាតិលេខ៧ ចម្ងាយ ៣៤0 គីឡូម៉ែត្រ ផ្លូវលំក្រាលក្រួសក្រហម កាត់ស្រុកតំបែរ-ស្រុកឆ្លូង មួយខែ្ស និងតាមមាត់ទនេ្លមួយខែ្សទៀត មានចម្ងាយប្រហាក់ប្រហែល នឹងផ្លូវទឹកទនេ្លមេគង្គ ២២០ គីឡូម៉ែត្រ។ ការធ្វើដំណើរ ទោះបីតាមរថយន្តកី្ត តាមកាណូតលឿនកី្ត មិនលើសពី ៥ម៉ោងទេ ពិតជាបានមកដល់ក្រុងក្រចេះដោយសុវតិ្ថភាព។ ខេត្តក្រចេះ សម្បូរដោយធនធានធម្មជាតិ នៅលើដី មានព្រៃព្រឹក្សា វាលស្រែ ដីមានជីជាតិ នៅក្នុងទឹកសម្បូរដោយត្រី ពិសេសមេពូជត្រីធំៗ នៅតាមអន្លង់មេគង្គ ក្នុងស្រុកសំបូរ និងមានសត្វផ្សោតទឹកសាប ដែលទាក់ទាញភ្ញៀវ ទេសចរជាតិ និងអន្តរជាតិ។ ក្រៅពីនេះ នៅមានទេសភាព ដ៏ស្រស់សោភ័ណ ថៃ្ងលិចគងព្រៃកោះទ្រង់ដ៏ស្អាត គួរឱ្យចង់ទស្សនាទៀតផង។ ទាំងអស់ដែលបានបរិយាយចោះៗ ខាងលើ ធ្វើឲ្យខេត្តក្រចេះមានកំណើនភ្ញៀវទេសចរណ៍ទេ្វដងក្នុង មួយឆ្នាំៗ។ កត្តាទាំងនេះបាន ចង្អុលឲ្យខេត្តក្រចេះជ្រើសរើសយក វិស័យទេសចរណ៍ ជាវិស័យអាទិភាពក្នុងកិច្ចការស្តារ និងអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច ទោះតាមរយៈចំណូលដោយផ្ទាល់កី្ត ដោយប្រយោលកី្ត ក៏វិស័យទេសចរណ៍បានកំពុងជំរុញយ៉ាងស្វាហាប់ ដើម្បីធ្វើជាឧបករណ៍វិជ្ជមានមួយក្នុងការកាត់បន្ថយភាពក្រីក្រ បង្កើនការងារសម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋ ជាង ២៨ ម៉ឺននាក់ នៅខេត្តក្រចេះ។[២]
យោងតាម Wikipedia ប្រវត្តិសាស្ត្រ តាមចាស់ព្រឹទ្ធាចារ្យក្នុងតំបន់នេះបានអោយដឹងថា ក្រចេះ គឺជាពាក្សក្លាយពីភាសាបារាំងថា GATILLE ដោយអ្នកបកប្រែ អោយអាជ្ញាធរបារាំងពេលនោះ និយាយពុំត្រឹមត្រូវតាមភាសាបារាំង។ ពាក្យ GATILLE ក្លាយមកជា ក្រចេះ។ ដោយមានការបះបោរពីជនជាតិដើមភាគតិច "ព្នង" ប្រឆាំងនឹងការត្រួតត្រារបស់បារាំង អាណា ព្យាបាលបារាំងពេលនោះបានបញ្ជូនទ័ព និងចាត់លោក GATILLE ឲ្យផ្គត់ផ្គង់សម្ភារៈសឹក ភស្តុភារ និងបោះទីតាំងក្នុងទីក្រុង ក្រចេះសព្វថៃ្ងដោយ តាំងនាមមូលដ្ឋាននោះថា CAMP LOGISTIQUE DE GATILLE មានន័យថា ជំរុំភស្តុភារ Gatille។ ដូចនេះអ្នកខ្លះយល់ថា ក្រចេះ គឺជាពាក្យក្លាយមក ពីឈ្មោះនាយទាហានបារាំងរូបនេះ។
តាមវចនានុក្រមខែ្មរ របស់សមេ្តចសង្ឃរាជ ជួន-ណាត ភាគទី១ និង ភាគទី២ ត្រង់ទំព័រ៩៣០ បោះពុម្ពឆ្នា១៩៦៧ សរសេរថា "ក្រចេ" (ន) (ពាក្យជនជាតិស្ទៀង) ក្របី កំពង់ក្រចេ កំពង់ចម្លងក្របី (ក្លាយមកជា ក្រចេះ)។ តាមការរៀបរាប់របស់ចាស់ទុំរស់នៅក្នុងតំបន់នេះ បានឲ្យដឹងថានៅសម័យដើមខេត្តក្រចេះ មានជនជាតិដើមភាគតិច ជាច្រើនរស់នៅ ហើយមានទំនាក់ទំនងពាណិជ្ជកម្មផេ្សងៗ នៅភូមិភាគឦសាន្តទាំងមូលតាមច្រក "កំពង់ចម្លងក្របី" របស់ ជនជាតិស្ទៀងឆ្លងពីក្រចេះទៅតំបន់ ខាងលើ និងក្រចេះមកតំបន់ខាងក្រោម ហើយតែងតែមកផ្លាស់ប្តូរទំនិញទៅវិញទៅមកនៅ កំពង់ចម្លងនេះ។ ផែ្អកតាមឯកសារយោង របស់លោក ជួប-ឃាន កំណើត និងប្រវតិ្តនាមខេត្តក្រចេះ ចុះថៃ្ងទី ១៨ មេសា ២០០១ បព្ជាក់ថាសម័យកាល ក្រុងសម្ភុបុរៈ (សំបូរ) សេ្តចលាវតែងតែនាំសួយសារ ផេ្សងៗ មកថ្វាយសេ្តចខែ្មរ តាមរយៈកំពង់ចម្លងនេះដែរ។
ភូមិសាស្ត្រ
ខេត្តក្រចេះស្ថិតនៅតំបន់ខ្ពង់រាបប៉ែកឦសាននៃ ប្រទេសកម្ពុជា សំបូរទៅដោយសម្បត្តិវប្បធម៌ប្រវត្តិសាស្រ្ត និងធម្មជាតិជាច្រើន ដែលទាក់ទាញចំណាប់អារម្មណ៍ ភ្ញៀវជាតិ និងអន្តរជាតិអោយមក ទស្សនាកំសាន្ត និងសិក្សាស្រាវជ្រាវ ដើម្បីបាន ឃើញបានយល់ និងបានស្គាល់ពីទិដ្ឋភាពពិតនៃ សម្បតិ្តទាំងនោះដោយខានពុំបាន។ ក្រៅអំពី លទ្ធភាពខាងផែ្នកទេសចរណ៍ខេត្តក្រចេះអាចផ្តល់ លទ្ធភាពលើវិស័យផេ្សងៗទៀតជាច្រើន ដូចជាវិស័យសេដ្ឋកិច្ច សង្គមកិច្ច វប្បធម៌ និងអរិយធម៌ ដែលជាកេរ្តិ៍ដំណែលពីដូនតារបស់ខែ្មរបានបន្សល់ទុកអោយយ៉ាងច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ដល់កូនចៅជំនាន់ក្រោយផងដែរ។ ក្រចេះក្រុងជាទីប្រជុំជនតូចប៉ុនែ្តស្អាតលំអទៅដោយអាគារស្ថាបនាតាំងពីទសវត្ស ១៩៤០-១៩៥០ និង១៩៦០ ដែលមាន រចនាបថល្អប្រណិត។ នៅគ្រប់ទីកនែ្លងក្នុងខេត្តប្រកបដោយ ធម្មជាតិពិតដ៏សែនមនោរម្យ នៅខាងមុខមានដងទនេ្ល និងកោះនៅខាងក្រោយមានបឹងដ៏ធំ ដែលមានជំនោរបរិសុទ្ធ។ អ្នកដែលបានមកដល់ខេត្តក្រចេះ ជាលើកដំបូងប្រាកដជាមានអារម្មណ៏ សប្បាយរីករាយ នឹងបានគយគន់ទេសភាព ហើយនិងស្រូបខ្យល់រំភើយៗនាពេលរសៀលថៃ្ងរៀបលិច ដ៏ស្រស់ត្រកាល។ ខេត្តក្រចេះមានសត្វផ្សោតទឹកសាបដែលជាប្រភេទសត្វដ៏កម្រក្នុងពិភពលោកក៏ដូចជាក្នុងតំបន់ និងសំបូរទៅដោយរមណីយដ្ឋានបែបប្រវត្តិសាស្រ្តនិងធម្មជាតិដ៏ប្រពៃ ដែលមានការទាក់ទាញការចាប់អារម្មណ៏ពី គ្រប់មជ្ឈដ្ឋានទាំងក្នុងនិងក្រៅប្រទេស និងមាន សារៈសំខាន់សំរាប់អ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវសែ្វងយល់។ លើសពីនេះខេត្តក្រចេះមានជនជាតិដើម ភាគតិចរស់នៅចំនួន៧ ជនជាតិដូចជា ព្នង ស្ទៀង គួយ ខោញ មិល ក្រោល ថ្មូន។ ខេត្តមានរមណីយដ្ឋានចំនួន ១៣ កនែ្លង ក្នុងនោះមានរមណីយដ្ឋានវប្បធម៌ប្រវត្តិសាស្រ្តចំនួន ៦ កនែ្លង និងរមណីយដ្ឋានធម្មជាតិចំនួន ៧ កនែ្លង។ ការធ្វើដំណើរតាមផ្លូវជាតិលេខ៧ ដែលមានចម្ងាយ ៣៤០ គ.ម. មានភាពងាយស្រួលគ្រប់រដូវកាលដោយបច្ចុប្បន្នផ្លូវជាតិត្រូវបានក្រាលកៅស៊ូរួចរាល់ហើយអ្នកទេសចរណ៍អាចធ្វើដំណើរ មកកាន់ខេត្តក្រចេះតាមមធ្យោបាយផ្ទាល់ខ្លួន រថយន្តតាក់ស៊ី រថយន្តក្រុង អ្នកទេសចរណ៍ក៏អាចធ្វើដំណើរតាមទនេ្លមេគង្គដែលមានចម្ងាយ ២២០ គម. ដោយប្រើមធ្យោបាយនាវាលឿន អ្នកធ្វើដំណើរអាចគយគន់ទេសភាពតាមដងទនេ្ល។ ការធ្វើដំណើរតាមផ្លូវអាកាសពុំទាន់អាចប្រព្រឹត្ត ទៅបាននៅឡើយដោយសារ អាកាសយាន្តដ្ឋានពុំទាន់បានកែលំអនិងពុំទាន់មានជើងហោះហើរនៅឡើយ។ លើសពីនេះភ្ញៀវទេសចរណ៍អាចបន្តដំណើរទៅកាន់ខេត្តស្ទឹងត្រែង រតនគិរី មណ្ឌលគិរី និងទៅប្រទេសជិតខាងដូចជា ប្រទេសលាវ និង វៀតណាម។[៩]
ថ្ងៃអស្ដង្គតតាមបណ្ដោយទន្លេ
ទន្លេមេគង្គហូរចាប់ពីខាងជើងទៅខាងត្បូងខេត្ត មានប្រវែងប្រហែល ១៤០ គ.ម.ដែលហូរឆ្លងកាត់ក្នុងខេត្តក្រចេះ។[១០] ទន្លេនេះគឺជាទីលំនៅរបស់ផ្សោត មច្ឆា និង បក្សាបក្សី។[១០] លំហូរនៃទន្លេមេគង្គនៅក្រុងក្រចេះប្រែប្រួលយ៉ាងខ្លាំង។[១១][១២] មានកោះរាប់រយលិចទឹកនៅរដូវវស្សាជាច្រើននៅក្នុងទន្លេនេះ។[១០][១៣] នៅឆ្នាំ ២០០៧ ដដែលនោះ រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានគ្រោងសាងសង់ទំនប់នៅក្នុងទន្លេមេគង្គក្បែរក្រុងក្រចេះ។[១៤] ខេត្តនេះក៏មានព្រៃឈើជាច្រើន ជួរភ្នំព្រះពាន់ ភ្នំព្រិច និងចម្ការកៅស៊ូ។[១០] ភាគខាងកើតក្រចេះគឺជាតំបន់សត្វបក្សីដ៏សំខាន់មួយ។[១៥]
ខេត្តនេះបានគ្របដណ្ដប់ភាគច្រើនបំផុតដោយព្រៃយ៉ាងក្រាស់។[១៦] រណ្ដៅជាច្រើនកើតចេញពីការទម្លាក់គ្រាប់បែកប្រតិបត្តិការបញ្ជីកំឡុងសង្គ្រាមវៀតណាម រណ្ដៅខ្លះត្រូវបានពេញប្រៀបដោយទឹក ដែលនៅតែមានឃើញនៅជនបទ។[១៦] ដែនដីភាគខ្លះនៅខេត្តក្រចេះគឺត្រូវបានប្រើសម្រាប់កសិកម្ម ទោះបីជាភាគរយរបស់ដីកសិកម្មទាំងនេះតូចជាងកន្លែងផ្សេងៗទៀតនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាក៏ពិតមែនក្ដី។[១៦]
ខេត្តនេះមានអាកាសធាតុខ្យល់រដូវ ដែលមានរដូវរងារចាប់ពីខែ វិច្ឆិកា ទៅដល់ មីនា រដូវក្ដៅចាប់ពីខែ មីនា ទៅដល់ ខែឧសភា និងរដូវវស្សាចាប់ពីខែ ឧសភា ដល់ តុលា។[១៧] មានទឹកជំនន់ជានិច្ចជាកាលនៅខេត្តក្រចេះ ទន្លេមេគង្គអាចមានទឹកហូរកាត់លើសលប់ខ្លាំងស្មើនឹង ៤ ម កំឡុងរដូវវស្សា។[១៨]
ក្រចេះត្រូវបានគេស្គាល់ដោយទស្សនីយភាពមាត់ទន្លេគួរឱ្យទាក់ទាញ និង ភូមិស្រុក ហើយនិងវាលស្រែដ៏ខៀវស្រងាត់។[១៩]
នេសាទដ្ឋានជាច្រើនជាផ្នែកនៃភូមភាគិទន្លេមេគង្គលើ ដែលមានសារៈសំខាន់ទ្រទ្រង់ដល់ប្រភេទសត្វបំលាស់ទី និងការនេសាទចិញ្ចឹមពោះ ប៉ុន្តែមិនបានដើរតួនាទីសំខាន់ខាងការនេសាទបែបពាណិជ្ជកម្មទេ។[២០]
ព្រៃឈើនៅក្រចេះប្រែទៅជាស្រឡះ និងមានកម្រាស់តិចជាងទីកន្លែងផ្សេងទៀតនៅក្នុងប្រទេស កម្ពុជា ដែលព្រៃទាំងនោះបានក្លាយជាដើមឈើរុះរោយ ជ្រុះស្លឹកកំឡុងរដូវប្រាំង។[២០]
ចំពោះប្រវត្តិឈ្មោះខេត្តក្រចេះ គឺនៅមិនទាន់មានឯកសារណាមួយបង្ហាញឲ្យច្បាស់នៅឡើយទេ ។ តែបើតាមការដកស្រង់ចេញពីកំណត់ត្រាប្រវត្តិសាស្ត្រមួយចំនួនបានបង្ហាញ ផ្សេងៗគ្នាជុំវិញឈ្មោះ និងប្រវត្តិនៃ «ខេត្តក្រចេះ» ។
បើតាមឯកសារមួយបានបង្ហាញថា «ខេត្តក្រចេះ» ជាដែនដីប្រវត្តិសាស្ត្រមួយក្នុងកម្ពុជរដ្ឋនៃយើង តាំងពីសម័យចេនឡាមកម្ល៉េះ ដោយហេតុថា «ស្រុកសំបូរ» ដែលស្ថិតនៅតាមដងទន្លេមេគង្គគឺជាអតីតរាជធានីនៃ «ចេនឡាទឹកលិច» មានឈ្មោះថា «ក្រុងសម្ភុបុរៈ» ។
តាមពាក្យរបស់ព្រឹទ្ធាចារ្យនៅតំបន់នោះ ក៏ដូចជាតាមឯកសារមួយចំនួនបានបង្ហាញ ថា«ក្រចេះ»គឺជាពាក្យក្លាយពីភាសាបារាំងថា GATILLE (ហ្គាទីឡេ) ដោយអ្នកបកប្រែឱ្យអាជ្ញាធរបារាំងពេលនោះនិយាយពុំត្រូវតាមភាសាបារាំងនាំឱ្យពាក្យ GATILLE(ហ្គាទីឡេ) នោះ ក៏ក្លាយជាពាក្យ«ក្រចេះ» ។
ឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រនោះបញ្ជាក់ថា ដោយមានការបះបោរប្រឆាំងនៃជនជាតិព្នង ចំពោះបារាំងនាសម័យនោះ ពួកបារាំងបានចាត់កងកម្លាំងបញ្ជូនទ័ព និងចាត់លោក GATILLE ឱ្យផ្គត់ផ្គង់សម្ភារសឹកភ័ស្តុភារ និងបោះទីតាំងមូលដ្ឋានទ័ពនៅចំក្រុងក្រចេះសព្វថ្ងៃនេះ ។ មូលដ្ឋានទ័ពនោះគេឱ្យឈ្មោះថា CAMP LOGISTIQUE DE GATILLE មានន័យជាខេមរភាសាថា ជំរំ GATILLE ។ ដូច្នេះហើយ ទើបមានអ្នកខ្លះយល់ថាពាក្យក្រចេះនេះយកតាមឈ្មោះមេទ័ពបារាំង GATILLE នេះ ។
វចនានុក្រមខែ្មររបស់សមេ្តចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត ភាគទី១និងភាគទី២ ត្រង់ទំព័រ ៩៣០បោះពុម្ពឆ្នាំ១៩៦៧ សរសេរថា «ក្រចេះ» (ន) (ពាក្យជនជាតិស្ទៀង) ក្របី កំពង់ក្រចេ កំពង់ចម្លងក្របី ក្លាយមកជាពាក្យក្រចេះ ។ ដូចគ្នានេះតាមការរៀបរាប់របស់ចាស់ទុំរស់នៅ ក្នុងតំបន់នេះបានឲ្យដឹងថា នៅសម័យដើមខេត្តក្រចេះមានជនជាតិដើមភាគតិចជាច្រើនរស់នៅ ។ មានការទាក់ទងពាណិជ្ជកម្ម ផ្សេងៗនៅភូមិភាគឦសានទាំងមូលតាមច្រក «កំពង់ចម្លងក្របី» របស់ជនជាតិស្ទៀងឆ្លងពីក្រចេះទៅតំបន់ខាងលើ និងក្រចេះមកតំបន់ ខាងក្រោម ហើយតែងតែមកផ្លាស់ប្តូរទំនិញទៅវិញទៅមកនៅកំពង់ចម្លងនេះ ។ ផែ្អកទៅតាមឯកសារយោងរបស់លោកជួប ឃាន ស្តីពីដើមកំណើត និងប្រវតិ្តនាមខេត្តក្រចេះចុះថៃ្ងទី១៨ មេសា២០០១ បញ្ជាក់ថា សម័យកាលក្រុងសម្ភុបុរៈ (ស្តេចលាវ) តែងតែនាំសួយសារ ផ្សេងៗ មកថ្វាយសេ្តចខែ្មរតាមរយៈកំពង់ចម្លងនេះដែរ ។ នេះជាប្រវត្តិ ខ្លះៗដែលជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងខេត្តក្រចេះ ។
របបសង្គ្រាម
បើតាមឯកសារពាក់ព័ន្ធនឹងប្រវត្តិខេត្តក្រចេះឲ្យដឹងថា «ខេត្តក្រចេះ» ក៏ជាសមរភូមិដ៏ក្ដៅគគុកកាលពីអំឡុងទសវត្សរ៍ទី៧០ ហើយត្រូវរងការទម្លាក់គ្រាប់បែកជាអនេកពីទ័ពអាមេរិក ។ ដោយកាលនោះកងទ័ពវៀតណាម ដែលយកឈ្នះលើទ័ពខ្មែរក្រហមបានចូលមកកាន់កាប់ខេត្តក្រចេះក្នុងថ្ងៃទី៣០ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៧៨ ។
នៅសម័យបារាំងបានចាត់ឱ្យចៅហ្វាយខេត្ត មួយរូបមកកាន់កាប់ដែនឦសានទាំងមូលមានងារជា «ឧកញ៉ាមហាជនបទ រដ្ឋរុក្ខាមហារន្តគ្រាម សេនាធិបតី សិរីអនុរក្សឧត្តមក្រម ពាហុ» ឯរដ្ឋបាលខេត្តមានងារជា «ព្រះពិភក្តិជនបទ » ។
ឯកសារមួយចំនួនបានបង្ហាញឲ្យដឹងទៀតថា លោកលន់ នល់ ធ្លាប់ជាអភិបាលនៃខេត្តក្រចេះនៅឆ្នាំ១៩៥៤ ។ អំឡុងការលុកលុយរបស់បរទេស និងសង្គ្រាមរដ្ឋប្បវេណីជាច្រើន លើកច្រើនសាចូលមកក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ជាពិសេសខេត្តក្រចេះបានត្រូវគេមើល ឃើញថារងនូវការវាយប្រយុទ្ធគ្នាយ៉ាងខ្លាំងក្លា ។ អំឡុងប្រតិបត្តិការបញ្ជី ក្រចេះបានរងការទម្លាក់គ្រាប់បែកយ៉ាងធ្ងន់ដោយសហរដ្ឋអាមេរិក ។ ការប្រមូលយកអាវុធយុទ្ធភណ្ឌមិនទាន់ផ្ទុះ និងការដោះមីន គឺជាកិច្ចការ ថ្មីៗនៅពេលបច្ចុប្បន្នដ៏សំខាន់ ។
សម្បត្តិបេតកភណ្ឌ
ខេត្តនេះក៏ធ្លាប់ជាអតីតរាជធានីសម្ភុបុរៈអំឡុងសម័យចេនឡា ដែលរាជធានីនោះមានទីតាំងស្ថិតនៅស្រុកសំបូរ ។
ខេត្តក្រចេះក៏បានបន្សល់ប្រាសាទបុរាណមួយចំនួនដែលបានកសាងឡើងនៅសតវត្សទី៨ ដូចជា ប្រាសាទនាងពៅ ស្ថិតនៅឃុំសំបុក ស្រុកចិត្របុរី ប្រាសាទព្រះធាតុ ខ្វាន់ពីរ ស្ថិតនៅស្រុកចិត្របុរី ប្រាសាទទួលត្រពាំងថ្ម ស្ថិតនៅស្រុកសំបូរនៅខាងកើត ប្រាសាទប្រាំ ប្រាសាទកោះគ្រីង ដែលមានរូបទេវៈដ៏ល្អ វិចិត្រជាច្រើន ។ ព្រះវិហារសសរមួយរយដែលបានកសាងនៅសតវត្សទី១៦។ វត្តនេះមានជាប់ទាក់ទងនឹងរឿងព្រេងខ្មែរ គឺរឿងក្រពើនេនធន ។ ផ្ទះ បុរាណៗរបស់ខ្មែរ អគាររចនាបថបារាំង និងប្រាសាទជាច្រើនទៀត ដែលគេមិន អាចស្គាល់់ឈ្មោះ ព្រោះបានបែកបាក់អស់ហើយ។ ក្រៅពីប្រាសាទមានផ្ទាំងសិលាចារឹកដែលជា ស្នាដៃរបស់បុព្វបុរសខែ្មរមាននៅសេសសល់រហូតដល់សព្វថៃ្ង ទាំងអស់នេះសរបញ្ជាក់ឲ្យឃើញថា ខេត្តក្រចេះពិតជា មានសម្បត្តិវប្បធម៌ប្រវត្តិសាស្ត្រ សម្រាប់អ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវជាតិ និងអន្តរជាតិ ដើម្បីឈ្វេងយល់បានកាន់តែច្រើន ។
ស្ថានភាពបច្ចុប្បន្ន
ស្របពេលដែលប្រទេសកម្ពុជា ទទួលបានស្ថិរភាពនយោបាយពេញលេញ ទន្ទឹមនិងកម្ពុជាកំពុងតែបោះជំហានទៅកាន់ឆាកអន្តជាតិ ទាំងការអភិវឌ្ឍ និងស្ថិរភាពនយោបាយក្រោមមាគ៌៌ាដឹកនាំរបស់សម្តេចតេជោហ៊ុន សែន នាយករដ្ឋមន្ត្រី ធ្វើឲ្យខេត្តក្រចេះក៏បោះជំហានលើការអភិវឌ្ឍឥតឈប់ឈរ ពីមួយឆ្នាំទៅមួយឆ្នាំមិន ចាញ់បណ្តាខេត្តដទៃទៀត ទាំងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន ស្ពាន ថ្នល់ ក៏ដូចជា អគារ គ្រឹះស្ថាន តូចធំ រហូតធ្វើឲ្យខេត្តដ៏តូចច្រឡឹងមួយនេះជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ទទួលបានជ័យលាភីកុលាប២ទងលើវិស័យទេសចរណ៍ ទីក្រុងស្អាត រមណីយដ្ឋានស្អាត សេវាល្អ ។
សក្តានុពលធនធានធម្មជាតិ
ក្រៅពីសម្បូរទៅដោយធនធានធម្មជាតិដ៏សម្បូរបែប ទាំងនៅលើដីមានព្រៃព្រឹក្សា រ៉ែមាស ប្រាសាទ មានអំណោយផលល្អសម្រាប់វិស័យកសិកម្ម ដោយវាលស្រែដីមាន ជីជាតិនៅក្នុងទឹកសម្បូរដោយត្រី ពិសេសមេពូជត្រី ធំៗនៅតាមអន្លង់មេគង្គក្នុងស្រុកសំបូរ និងមានសត្វផ្សោតទឹកសាបដែលទាក់ទាញភ្ញៀវទេសចរជាតិនិងអន្តរជាតិ ។
ខេត្តក្រចេះស្ថិតនៅតំបន់ខ្ពង់រាបប៉ែកឦសាននៃប្រទេសកម្ពុជា សំបូរទៅដោយសម្បត្តិវប្បធម៌ប្រវត្តិសាស្ត្រ និងធម្មជាតិជាច្រើន ដែលទាក់ទាញចំណាប់អារម្មណ៍ភ្ញៀវជាតិ និងអន្តរជាតិឱ្យទៅទស្សនាកម្សាន្ត និងសិក្សាស្រាវជ្រាវដើម្បីបានឃើញបានយល់ និងបានស្គាល់ពីទិដ្ឋភាពពិតនៃសម្បតិ្តទាំងនោះដោយខានពុំបាន ។
ក្រៅអំពីលទ្ធភាពខាងផែ្នកទេសចរណ៍ខេត្តក្រចេះអាចផ្តល់លទ្ធភាពលើវិស័យ ផ្សេងៗទៀតជាច្រើន ដូចជាវិស័យ សេដ្ឋកិច្ច សង្គមកិច្ច វប្បធម៌ និងអរិយធម៌ ដែលជាកេរដំណែលពីដូនតារបស់ខែ្មរបានបន្សល់ទុកឱ្យយ៉ាងច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ដល់កូនចៅជំនាន់ក្រោយផងដែរ ។
ក្រចេះក្រុង ជាទីប្រជុំជនតូច ប៉ុនែ្តស្អាតលម្អទៅដោយអគារស្ថាបនាតាំងពីទសវត្ស១៩៤០-១៩៥០និងដែលមានរចនាបថល្អប្រណីត ។ នៅគ្រប់ទីកនែ្លងក្នុងខេត្តប្រកបដោយធម្មជាតិពិតដ៏សែនមនោរម្យ នៅខាងមុខមានដងទនេ្ល និងកោះ នៅខាងក្រោយមានបឹងដ៏ធំ ដែលមានជំនោរ បរិសុទ្ធ ។ អ្នកដែលបានទៅដល់ខេត្តក្រចេះ ជាលើកដំបូងប្រាកដជាមានអារម្មណ៍សប្បាយរីករាយនិងបានគយគន់ទេសភាព និងស្រូបខ្យល់ រំភើយៗនាពេលថៃ្ងរៀបលិចដ៏ស្រស់ត្រកាល ។
ក្រៅពីនេះនៅមានទេសភាពដ៏ស្រស់សោ ភ័ណ ថៃ្ងលិចគងព្រៃកោះទ្រង់ដ៏ស្អាតគួរ ឱ្យចង់ទស្សនាទៀតផង ។ ខេត្តក្រចេះ មានកំណើនភ្ញៀវទេសចរទេ្វដងក្នុង មួយឆ្នាំៗ ។ កត្តាទាំងនេះបានចង្អុលឲ្យខេត្តក្រចេះជ្រើសរើសយកវិស័យទេសចរណ៍ ជាវិស័យអាទិភាពក្នុងកិច្ចការស្តារ និងអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច ទោះតាមរយៈចំណូលដោយផ្ទាល់កី្ត ដោយប្រយោលកី្ត ក៏វិស័យទេសចរណ៍បាននិងកំពុងជំរុញយ៉ាងស្វាហាប់ដើម្បីធ្វើជាឧបករណ៍វិជ្ជមានមួយក្នុងការកាត់បន្ថយភាពក្រីក្រ បង្កើនការងារសម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋជាង២៨ម៉ឺននាក់នៅខេត្តក្រចេះ ។
ស្ថានភាពប្រជាពលរដ្ឋ
សព្វថ្ងៃខេត្តក្រចេះ មានដង់ស៊ីតេប្រជាពលរដ្ឋរស់នៅចំនួនជាង២៨ម៉ឺននាក់ បែងចែកជាស្រុក៥ និងក្រុង១ ចែកចេញជា៤១ឃុំ-សង្កាត់ និង២៥៣ភូមិ ។ ពលរដ្ឋដែលរស់នៅ អចិន្ត្រៃយ៍នៅខេត្តក្រចេះភាគច្រើនគឺជាកសិករ ឬអ្នកនេសាទ ។ ៧៨%ពួកគាត់ជាអ្នកមាន ការងារក្នុងវិស័យកសិកម្ម ។ ៣០%នៃគ្រួសារដែលនៅខេត្តក្រចេះរកបានតិចជាង១ដុល្លារ ក្នុងមួយថ្ងៃ ។ អត្រាភាពក្រីក្ររបស់ខេត្ត គឺនៅមានតិចតួច ។ ការជីករករ៉ែមាសមួយភាគមាននៅក្នុងខេត្តក្រចេះ ។ ដីភាគច្រើននៅខេត្តក្រចេះមិនសូវមានជីជាតិទេ ខេត្តនេះកាលពីដំបូង ដាំដំណាំឧស្សាហកម្មដែលរស់បានយូរឆ្នាំដូចជាកៅស៊ូ ។ ខេត្តក្រចេះមានសក្ដានុពល ជាគោលដៅបរិស្ថាន និងអេកូទេសចរណ៍ ។ ក៏ព្រោះតែខេត្តក្រចេះជាខេត្តមួយដែលមាន ទីតាំងនៅស្របនឹងដងទន្លេមេគង្ក ទឹកទន្លេមេគង្គហូរចាប់ពីខាងជើងទៅខាងត្បូងខេត្ត មានប្រវែងប្រហែល១៤០គីឡូមែត្រ ។
ខេត្តក្រចេះមានកន្លែងទេសចរណ៍ គួរឲ្យទាក់ទាញភ្ញៀវទេសចរមានដូចជា រមណីយដ្ឋានព្រែកកាំពីដែលមានសត្វផ្សោតទឹកសាបដ៏កម្រនៅលើពភពលោក ។ វិស័យទេសចរណ៍ ត្រូវបានពលរដ្ឋចាត់ទុកជាប្រភពចំណូលដ៏ចម្បងបន្ទាប់ពីរបរកសិកម្ម ។ ចំណូលបានមកពីទេសចរណ៍ គឺពលរដ្ឋខ្លះទទួលបានដោយផ្ទាល់ ឬដោយប្រយាល ៕
វ៉ាស៊ីនតោន៖ បន្ទាប់ពីលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុនសែនបានបង្ហើបឲ្យដឹងជាសាធារណៈថា នឹង មានក្រុមមន្ត្រីសង្គមស៊ីវិលខ្លះត្រូវហៅមកសាកសួរអំពីរឿងជួយការពារសកម្មជនដីធ្លីម្នាក់ដែលរដ្ឋាភិបាលចោទថា ប៉ុនប៉ងធ្វើអបគមន៍នោះ អ្នកវិភាគនិងមន្ត្រីសង្គមស៊ីវិលចាត់ទុកថា អាត្ថាធិប្បាយនេះធ្វើឲ្យភ័យខ្លាចនិងធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់កិច្ចការរបស់សង្គមស៊ីវិលក្នុងការជួយពលរដ្ឋដែលទទួលរងការរំលោភសិទ្ធិសេរីភាព ការរំលោភបំពានដីធ្លី និងផ្ទះសម្បែងជាដើម។ លោក អ៊ូ វីរៈ នាយកមជ្ឈមណ្ឌលសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា បានអះអាងថា ការភ័យខ្លាចកាន់តែកើនឡើងជាងមុន ដោយមិនមែនត្រឹមតែអង្គការ ឬអ្នកដែលត្រូវបាន តុលាការចោទប្រកាន់ទេ។ លោកបន្ថែមថា លោកមើលទៅអង្គការសិទ្ធិមនុស្សមួយចំនួន អង្គការសង្គមស៊ីវិលមួយចំនួននឹងអត់ហ៊ានធ្វើកិច្ចការរបស់ខ្លួន ការពារពលរដ្ឋដែលមានជម្លោះដីធ្លីទេ ដោយភ័យខ្លាចថា មានការចោទប្រកាន់ទោស។ «នឹងមានការពិរុទ្ធខ្លួនឯងនិងការព្យាយាមប្រុងប្រយ័ត្នច្រើន។ នៅពេលណា ដែលអង្គការមានការប្រុងប្រយ័ត្ននេះបានន័យថា ការភ័យខ្លាចនេះនឹងប៉ះពាល់ ទៅលើប្រសិទ្ធិភាពការងាររបស់អង្គការនោះ»។ លោកអ៊ូ វីរៈបានបន្ថែមថា សង្គមស៊ីវិលនឹងលែងហ៊ានចេញមុខការពារឬតតាំង ដើម្បីភាពយុត្តិធម៌ដូចមុនហើយ នៅពេលមានការរំលោភបំពានសិទ្ធិសេរីភាព ប្រជាពលរដ្ឋ និងការកៀបសង្កត់ក្នុងសង្គមផ្សេងៗដែលប្រព្រឹត្តដោយមន្ត្រី រដ្ឋាភិបាលណាមួយនោះ។ លោក ម៉ម សូណង់ដូ ប្រធានស្ថានីយ៍វិទ្យុសំបុកឃ្មុំអេហ្វអ៊ឹម១០៥ មេហ្គាហឺត ត្រូវចាប់ខ្លួនតាមការឆ្លើយដាក់ថា ពាក់ព័ន្ធរឿងធ្វើអបគមន៍នៅស្រុកឆ្លូងខេត្ត ក្រចេះដែលក្រុមអង្គការសង្គមស៊ីវិលចាត់ទុកថា ជាដំណើរការបំបិតសំឡេង សង្គមស៊ីវិលនៅប្រទេសកម្ពុជា។ ក្រុមសកម្មជនដីធ្លីយ៉ាងតិច៥នាក់ត្រូវតុលាការចេញដីការចោទប្រកាន់ពីបទធ្វើ អបគមន៍ ដោយភ្ជាប់ការពាក់ព័ន្ធនេះជាមួយលោកម៉ម សូណង់ដូ។ ក្នុងចំណោម នោះមាន៤នាក់ហើយដែលបានចេញមកសារភាព ដែលគេដឹងថា មានមួយ ចំនួនបានឆ្លើយដាក់លោកម៉ម សូណង់ដូ។ ដោយឡែកមានតែម្នាក់ប៉ុណ្ណោះ ឈ្មោះ ប៊ុន រដ្ឋា ដែលមិនទាន់មកសារភាព។ តាមដំណឹង តុលាការក្រុងភ្នំពេញ គ្រោងនឹងកោះហៅសាកសួរមន្ត្រីអង្គការដែលលាក់ប៊ុន រដ្ឋា។ ក្នុងសេចក្តីថ្លែងការណ៍ជាសាធារណៈមួយក្នុងពេលប្រគល់សញ្ញាប័ត្រនៅសាកលវិទ្យាល័យរដ្ឋមួយកន្លែងក្នុងរាជធានីភ្នំពេញកាលពីថ្ងៃពុធ លោក ហ៊ុន សែនបានបង្ហើបឲ្យដឹងពីការប៉ុនប៉ងរបស់រដ្ឋាភិបាលក្នុងការកោះហៅសាកសួរ មន្ត្រីអង្គការសង្គមស៊ីវិលមួយដែលលោកមិនបញ្ចេញឈ្មោះពីបទពាក់ព័ន្ធ នឹងរឿងជួយផ្តល់ការស្នាក់អាស្រ័យ និងគាំពារលោកប៊ុន រដ្ឋា ដែលរដ្ឋាភិបាលចាត់ទុកថា ជាមេចលនាធ្វើអបគមន៍ដីធ្លីខុសច្បាប់ ដែលបច្ចុប្បន្ននេះកំពុងរស់នៅក្នុងប្រទេសថៃ។ «ហើយអ្នកដែលមុនចេញទៅថៃ មកនៅដូចដែលខ្ញុំប៉ាន់ស្មានអញ្ចឹង មកនៅ ដេកផ្ទះមន្ត្រីអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលមួយនៅភ្នំពេញអស់ពីរយប់ ហើយបានលុយ៣០ម៉ឺនរៀលចេញតាមឡាវ ចូលប្រទេសថៃ»។ លោកហ៊ុន សែនងាកទៅសួរមន្ត្រីរបស់លោកនៅខាងក្រោយខ្នង ហើយបានបន្តថា៖ «ដូចហៅសួរនៅ? អត់ទាន់ហៅសួរទេ? អត់ទាន់ហៅសួរ។ ដឹងខ្លួនហើយអ្នកហ្នឹងដឹងខ្លួនហើយ»។ លោកបណ្ឌិត ឡៅ ម៉ុងហៃ អ្នកវិភាគឯករាជ្យ បានអះអាងថា លោកនាយក រដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែនគួរទុករឿងការហៅសាកសួរមន្ត្រីសង្គមស៊ីវិលនេះឲ្យក្រុម អ្នកជំនាញធ្វើកិច្ចការនេះជាជាងការប្រកាសដោយខ្លួនលោក ដែលនាំឲ្យមាន ការចោទប្រកាន់ថា ពាក់ព័ន្ធនឹងនយោបាយ ឬកាន់តែធ្វើឲ្យមានការចាប់អារម្មណ៍ខ្លាំងនោះទេ។ «ធ្វើឲ្យមានការចាប់អារម្មណ៍ខ្លាំង។ ហើយដល់ខ្លាំងទៅវាមានទិដ្ឋភាពនយោ បាយ ដូចជាថា ធ្វើឲ្យមានការកៀបសង្កត់ ធ្វើឲ្យមានការភ័យខ្លាចអញ្ចឹងទៅ»។ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែនបានប្រកាសដែរថា អ្នកចេញមកសារភាពបាន បញ្ជាក់ពីការទទួលបទបញ្ជាពីអ្នកនៅពីក្រោយខ្នងដែលលោកមិនបានចេញ ឈ្មោះនោះ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ថ្លែងប្រាប់វីអូអេតាមទូរស័ព្ទពីកន្លែងដែលលោកលាក់ ខ្លួនកាលពីដើមសប្តាហ៍ លោកប៊ុន រដ្ឋាបានអះអាងពីការមិនពាក់ព័ន្ធជាមួយ លោកម៉ម សូណង់ដូ ហើយនឹងអង្គការសង្គមស៊ីវិលទេ។ «អត់ទេ តាំងពីដើមមក ខ្ញុំធ្វើកិច្ចការដោយឆន្ទៈ ដោយឧត្តមគតិរបស់ខ្ញុំ។ ខ្ញុំអត់មានការពាក់ព័ន្ធជាមួយអង្គការ ឬស្ថាប័នណាដើម្បីជាខ្នងបង្អែក ឬដើម្បីជាជម្រកអីទាំងអស់»។ លោកថ្លែងថា លោកចូលចិត្តសហការតែប៉ុណ្ណោះ ពេលលោកធ្វើការតវ៉ារឿងដីធ្លីជាមួយប្រជាពលរដ្ឋរាប់រយគ្រួសារនៅស្រុកឆ្លូងខេត្តក្រចេះនោះ។ ចំណាត់វិធានការលើក្រុមអង្គការសង្គមស៊ីវិលនិងការចាប់ខ្លួនលោកម៉ម សូណង់ដូបានកើតឡើងក្រោយពីមានការបង្ក្រាបដោយអំពើហិង្សាមួយពាក់ព័ន្ធនឹងការទន្ទា្រនចាប់យកដីធ្លីក្នុងភូមិប្រម៉ា ឃុំកំពុងដំរី ស្រុកឆ្លូងខេត្តក្រចេះ កាលពីខែឧសភា ដែលរដ្ឋាភិបាលត្រូវគេដឹងថា បានបរាជ័យក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហា ជម្លោះដីធ្លី ហើយនាំឲ្យពលរដ្ឋមានការមិនសប្បាយចិត្ត៕ មន្ត្រីសិទ្ធមនុស្សនិងអ្នកវិភាគនៅកម្ពុជាបានអះអាងថាចំណាត់វិធានការលើ អង្គការសង្គមស៊ីវិលនឹងធ្វើឲ្យមានការភ័យខ្លាចហើយប៉ះពាល់ដល់កិច្ចការរបស់ សង្គមស៊ីវិល។ លោក ខេមរា នៃ វីអូអេ ពីរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោនរាយការណ៍ ជូនពិស្តារ។
សេចក្តីថ្លែងការណ៍របស់អ្នកនាំពាក្យក្រសួងមហាផ្ទៃបានលើកឡើងថា ក្រុមប្រជាពលរដ្ឋនោះ ជាក្រុមអនាធិបតេយ្យដែលដឹកនាំដោយឈ្មោះ ប៊ុន រដ្ឋា ជាមេក្លោងបានប្រព្រឹត្តល្មើសច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងច្បាប់នានាជាធរមាននៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ក្រោមស្លាក សមាគមអ្នកប្រជាធិបតេយ្យ។ ក្រុមប្រជាពលរដ្ឋទាំងនោះក៏ធ្លាប់បានធ្វើបាតុកម្មបិទផ្លូវជាតិជាច្រើនលើក និងចាប់ខ្លួនយោធា ២ នាក់ បង្ខាំងទុក និងបានដកហូតកាំភ្លើងពីយោធានោះ ព្រមទាំងកេណ្ឌប្រជាពលរដ្ឋដើម្បីបង្កើតភូមិថ្មី ជាដើម។
សេចក្ដីថ្លែងការណ៍បានលើកឡើងថា រាល់ទង្វើល្មើសច្បាប់ដែលពួកមេក្លោងអនាធិបតេយ្យបាននិងកំពុងប្រព្រឹត្ត គឺជាការប្រឆាំងនឹងតួនាទីអាជ្ញាធររដ្ឋដែលកើតចេញពីការបោះឆ្នោតតាមគោលការណ៍នៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ហើយនេះ គឺជាការប៉ុនប៉ងដើម្បីឈានទៅបង្កើតតំបន់អបគមន៍។ អ្នកនាំពាក្យក្រសួងមហាផ្ទៃបានបញ្ជាក់ថា ស្ថានភាពខាងលើនេះបានចាប់បង្ខំឲ្យរាជរដ្ឋាភិបាលចាំបាច់ត្រូវប្រើប្រាស់វិធានការស្របច្បាប់ ដើម្បីឈានទៅគ្រប់គ្រងរដ្ឋបាលនៅតំបន់នោះឡើងវិញ។ សេចក្ដីថ្លែងការណ៍ក៏បានលើកឡើងផងដែរថា នៅព្រឹកថ្ងៃទី១៦ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០១២ កម្លាំងសមត្ថកិច្ចរបស់រដ្ឋាភិបាលបានបើកប្រតិបត្តិការចូលទៅគ្រប់គ្រងតំបន់នោះដោយជោគជ័យ ហើយកំពុងបន្តស្វែងរកចាប់ខ្លួនមេក្លោងអនាធិបតេយ្យចំនួន ៥នាក់ដែលមកពីខេត្តកំពង់ចាម រួមទាំងឈ្មោះ ប៊ុនរដ្ឋា។
យ៉ាងណាក៏ដោយ ក្រុមសកម្មជនអង្គការសង្គមស៊ីវិលដែលបានចុះទៅកាន់កន្លែងកើតហេតុនៅខេត្តក្រចេះបានលើកឡើងថា ការបង្ក្រាបរបស់សមត្ថកិច្ចលើប្រជាពលរដ្ឋនោះ កើតឡើងដោយសារតែជម្លោះដីធ្លីដ៏រ៉ាំរ៉ៃ រវាងប្រជាពលរដ្ឋ និងក្រុមហ៊ុនឯកជនដែលទទួលបានដីសម្បទានពីរដ្ឋាភិបាល។
លោក អំ សំអាត សកម្មជនសិទ្ធិមនុស្សលីកាដូបានច្រានចោលនូវហេតុផលរបស់អាជ្ញាធរដែលថា ប្រជាពលរដ្ឋចូលកាន់កាប់ដីជម្លោះ ហើយបង្កើតជាតំបន់អបគមន៍ក្នុងសម័យនេះ។ ហេតុផលដូចគ្នានេះត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលប្រើប្រាស់ដើម្បីបណ្តេញប្រជាពលរដ្ឋនៅឯខេត្តកំពត កាលពីប៉ុន្មានឆ្នាំមុន។ លោក អំ សំអាត បានជំរុញឲ្យរដ្ឋាភិបាលដោះស្រាយបញ្ហាដីធ្លី ដោយសន្តិវិធី និងស្វែងរកមុខជនដៃដល់ដែលបានបាញ់សម្លាប់ក្មេងស្រីក្នុងព្រឹត្តិការណ៍បង្ក្រាបប្រជាពលរដ្ឋនៅព្រឹកមិញ។
គណបក្សសមរង្ស៊ីក៏បានចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍ថ្កោលទោសយ៉ាងខ្លាំង ចំពោះការបាញ់ប្រហារយ៉ាងឃោរឃៅលើប្រជាពលរដ្ឋស្លូតត្រង់រាប់រយនាក់ និងអំពាវនាវឲ្យអាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ច និងរដ្ឋាភិបាលបញ្ឈប់ការប្រើអំពើហិង្សា ព្រមទាំងចាប់ជនដៃដល់ និងអ្នកបញ្ជាពីក្រោយខ្នងមកផ្តន្ទាទោស តាមច្បាប់ជាបន្ទាន់។
អ្នកនាំពាក្យនគរបាលជាតិ លោកឧត្តមសេនីយ៍ឯក គៀត ចន្ទថារិទ្ធ បានបង្វែរសំណួរទៅកាន់អ្នកនាំពាក្យក្រសួងមហាផ្ទៃ លោកឧត្តមសេនីយ៍ឯក ខៀវ សុភ័ក្ត្រ ដែលបានបដិសេធមិនធ្វើអត្ថាធិប្បាយអ្វីឡើយ ជុំវិញព្រឹត្តិការណ៍នៅខេត្តក្រចេះ នាព្រឹកថ្ងៃនេះ៕
